Zorgvuldigheid op het gebied van mensenrechten en duurzaamheid
Voor de zevende editie van het tijdschrift Ondernemers van VOKA Oost-Vlaanderen deden wij beroep op Christoph Van der Elst om een bijdrage te leveren. Hij nam de problematiek rond mensenrechten en duurzaamheid binnen ondernemingen onder de loep en lichtte de maatregelen toe die hieromtrent worden genomen.
Via deze link kan je de tekst lezen in het tijdschrift en we geven ook hieronder de integrale tekst mee:
Zorgvuldigheid op het gebied van mensenrechten en duurzaamheid
Een verscherpte bestuursplicht
Onderbetaald, slecht gehuisvest en illegaal: 55 vermoedelijke slachtoffers van mensenhandel in Antwerpse haven, blokletterde de VRT-nieuwsdienst onlangs op haar website. Niet veel later was er al sprake van meer dan 170 arbeiders die betrokken zouden zijn. Volgens de pers zouden deze Aziatische slachtoffers zes op de zeven dagen werken voor een maandelijks loon van € 650. De vergelijkingen die opdoken in de media waren niet mals: ‘dit doet denken aan Qatar en Dubai’ luidde één van de krantenkoppen.
Niet-Europese werknemers komen vaak via detachering via een andere Europese lidstaat in België terecht. De tewerkstelling is niet illegaal zolang deze werknemers over een verblijfsvergunning en arbeidskaart beschikken, de sociale zekerheidsvoorwaarden van de Europese lidstaat waar ze zijn ingeschreven naleven en aan Belgische loon- en andere arbeidsvoorwaarden tewerkgesteld worden. Een hele rist voorwaarden die de correcte inschakeling van buitenlandse werknemers niet evident maakt, maar vooral gericht is op het verhinderen van misbruiken. Zoals bovenstaand geval nog maar eens illustreert, niet altijd even succesvol.
Uit de recente berichtgeving volgt dat de opdrachtgever voor de bouw van een nieuwe fabriek niet betrokken was bij deze malversaties. De onderneming verwacht dat alle wettelijke voorschriften door alle partners van het bedrijf worden nageleefd. Ook de hoofdaannemer ontkent iets met de zaak te maken te hebben en geen van de betrokken werknemers tewerkstelt. De bouwheer schorste niettemin de uitvoering van de werken minstens tijdelijk op en het arbeidsauditoraat onderzoekt de zaak.
De Europese wetgever is al lang actief om deze tewerkstelling in goede banen te leiden en uitbuiting aan te pakken. Dit geschiedde via het arbeidsrecht met onder meer een richtlijn met sancties tegen werkgevers van illegaal verblijvende onderdanen van derde landen of via specifieke wetgeving zoals een richtlijn ter bestrijding van de mensenhandel. Recent komt nu ook het vennootschapsrecht en het financieel recht in het vizier als instrumenten om tegen deze praktijken op te treden. Met de zogenaamde Taxonomieverordening van 2020 brengt de Europese wetgever een kader ter bevordering van duurzame beleggingen tot stand waarbij ecologische duurzaamheid ook gemeten wordt aan de hand van minimumgaranties die de procedures van ondernemingen bieden om de mensenrechten te garanderen. Die verordening is inmiddels al berucht wegens de discussie of het gebruik van kernenergie en aardgas om elektriciteit op te wekken als duurzaam kan bestempeld worden. De Europese Commissie besliste – tijdelijk – in het voordeel van deze energiebronnen.
De Commissie lanceerde in februari 2022 ook een voorstel om meer verantwoordelijkheid voor het eerbiedigen van de mensenrechten en het milieu bij ondernemingen te leggen. Ondernemingen moeten de passende zorgvuldigheid en preventiemaatregelen jegens deze rechten integreren in hun beleid. Hierbij wordt veel verder gekeken dan (enkel de activiteiten van) de onderneming zelf. Negatieve effecten van mensenrechten en negatieve milieueffecten van de eigen onderneming, de dochteronderneming en voor zover er een verband is met de waardeketen van de onderneming ook met de gevestigde zakelijke relaties, en dit zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts, worden allemaal geviseerd. Tot de zakenrelaties behoren aannemers, onderaannemers en andere ondernemingen waarmee commerciële overeenkomsten werden gesloten. Ze behoren niet automatisch tot de gevestigde zakelijke relaties, er is een zekere duurzaamheid met de onderneming vereist. De Europese regelgever stelt ook voor om een verduidelijking van de zorgplicht van de bestuurders van ondernemingen in het recht in te lassen zodat deze bestuurders rekening houden met de gevolgen van hun beslissingen op mensenrechten, klimaatverandering en dergelijke meer.
Niet alle ondernemingen worden geviseerd, doch Europa gaat verder dan enkel de genoteerde vennootschappen. Vennootschappen met aanzienlijke omvang, voorlopig ligt de drempel op 500 werknemers en EUR 150 miljoen netto-omzet, vallen onder het toepassingsgebied. Aangezien deze directe betrokkenen tal van zakelijke relaties onderhouden met zowat de gehele economie, valt te verwachten dat een groot deel van de Europese en dus ook Belgische ondernemingen hiermee te maken zal krijgen, gelet op de zakelijke verwevenheid van de meeste ondernemingen.
Dit Europees recht is nog geen wet en het valt te verwachten dat de finale tekst nog gevoelig zal wijzigen. Toch kan ervan worden uitgegaan dat een dergelijk stelsel van zorg- en verantwoordingsplicht waarbij de gehele waardeketen in het vizier ligt, nakend is. Op Belgisch niveau is een wetsvoorstel aanhangig dat gelijkaardige verplichtingen met zich meebrengt en door een aantal parlementsleden van de meerderheidspartijen werd ingediend. In afwachting van de verdere stappen op Europees niveau, leidt het voorstel een sluimerend bestaan, maar aangezien onze buurlanden al gelijkaardige maatregelen hebben genomen, is het enkel een kwestie van tijd dat dergelijke zorgvuldigheidsverplichtingen ook op Belgische ondernemingen zal rusten. In dat geval zal het voor de opdrachtgever en de hoofdaannemer van de Antwerpse bouwwerf niet meer volstaan om iedere betrokkenheid af te wijzen met verwijzing naar schimmige onderaannemingen. Zorgvuldigheid strekt zich binnenkort uit tot de gehele waardeketen.
